حقیقت صلوات
آیا پیامبر اکرم و اهل بیت علیهم السلام نیز صلوات را مانند ما میگفتند، یعنی خودشون به خودشون درود میفرستادند؟
دونکته مقدماتی
الف - معادل “صلوات” به فارسی، “درود” نیست؛ بلکه به خاطر کمبود واژۀ جایگزین، لفظ “درود” را آوردهاند! آیا خداوند سبحان و ملائک، دائم بر ایشان “درود” میفرستند؛ مثلاً دائم به ایشان «آفرین - آفرین» میگویند؟! این یعنی چه؟!
ب - صلوات بر ایشان، فعل خداست، کاریست که انجام میدهد، یعنی بندهاش را مشمول رحمت و مغفرت خویش میگرداند.
بدیهی است که وقتی خداوند متعال به بندگان مؤمنش دستوری میدهد، اولین مخاطب، دریافت کنندۀ وحی است که سرآمد تمامی مؤمنان میباشند؛ لذا یقیناً ایشان امر خدا را بیشتر و بهتر از همگان به جای میآوردند.
ج - "صلوات"، فقط یک ذکر لفظی نیست، بلکه “دعا” و “اعلام مواضع” است، و دعا یعنی خواندن خداوند منّان و درخواست از او؛ لذا نه تنها هیچ منعی ندارد که ایشان برای خود دعا نمایند، بلکه هر انسان عاقل و مؤمنی، برای خودش دعا میکند؛ لذا به بندگان مؤمنش امر نمود که حتماً برای شخص پیامبر اکرم علیه السلام، چنین دعای خیری بنمایید؛ و در چگونگی بیان آن نیز ایشان فرمودند: بگویید «الّلهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ
صلوات خداوند متعال و فرشتگان بر دیگران
همانگونه که خبر داد: «إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ»؛ فرمود:
«هُوَ الَّذِي يُصَلِّي عَلَيْكُمْ وَمَلَائِكَتُهُ لِيُخْرِجَكُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَكَانَ بِالْمُؤْمِنِينَ رَحِيمًا» (الأحزاب، 43)
- اوست آن که با فرشتگان خود بر شما صلوات دارد، تا شما را از تاریکیها به سوی نور بیرون آورد، و او به مؤمنان رحیم است.
بنابراین، صلوات خداوند متعال بر پیامبرش، رحمتآوری بر اوست و بر دیگران، هدایت و خارج نمودن از تاریکیها به سوی نور میباشد.
فرمود: خداوند متعال، بندگان صابر خود را مشمول صلواتش میگرداند؛ و به یقین مقصود این نیست که بر آنان درود و سلام میفرستد!
«الَّذِينَ إِذَا أَصَابَتْهُمْ مُصِيبَةٌ قَالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ * أُولَئِكَ عَلَيْهِمْ صَلَوَاتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَرَحْمَةٌ وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ» (البقره، 156 و 157)
- آنها كه هر گاه مصيبتی به آنها رسد میگويند: ما از آن خدا هستيم و به سوی او باز میگرديم * اينها همانها هستند كه صلوات و رحمت خدا شامل حالشان شده و آنها هدايت يافتگان میباشند.
سلام و صلوات ما بر خودمان
آدمی باید از یک سو قدر و مقام خود را با نعماتی که خداوند منّان به او عطا نموده بداند و برای خودش ارزش قائل شود، و از سویی دیگر، برای خودش دعای خیر نماید.
انبیای الهی، نه تنها برای خود دعا مینمودند که مشمول رحمت واسعۀ الهی بمانند، بلکه “سلام” را که از اسمای الهی است بر خود میخواندند، چنان که حضرت عیسی علیه السلام میفرمود:
«وَالسَّلَامُ عَلَيَّ يَوْمَ وُلِدْتُ وَيَوْمَ أَمُوتُ وَيَوْمَ اُبْعَثُ حَيًّا» (مریم علیها السلام، 33)
- و سلام بر من، روزى كه زاده شدم و روزى كه مىميرم و روزى كه زنده برانگيخته مىشوم.
ما نیز در نمازها، دعاها و زیارات، بر خودمان سلام و صلوات داریم؛ چنان که در سلام هر نمازی میگوییم: «السّلام علینا و على عباد اللَّه الصّالحین - سلام بر ما و بندگان صالح خدا»؛ و در دعاهای زیارتش عاشورا، که تماماً دعا برای خودمان است، از او میخواهیم که به خاطر اتصال به سیدالشهداء علیه السلام و اتخاذ و اعلام بهترین و برترین مواضع در تولا و تبری، و آن هم در موقعیتی عاشورایی، ما را مشمول صلوات، مغفرت و رحمت خویش گرداند: «اَللّهُمَّ اجْعَلْنی فی مَقامی هذا مِمَّنْ تَنالُهُ مِنْکَ صَلَواتٌ وَ رَحْمَةٌ وَ مَغْفِرَةٌ - بار إلها! مرا در این مقامی که هستم، از آنان قرار ده که صلوات و رحمت و مغفرتت شامل حال آنهاست.
حقیقت صلوات بر محمد و آل محمد علیهم السلام
«إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِيمًا» (الأحزاب، 56)
- خداوند و فرشتگانش صلوات (رحمت) خود را بر پیامبر میفرستند، ای كسانی كه ايمان آوردهايد بر او صلوات داشته باشید و سلام گوئيد و تسليم فرمانش باشيد.
“سلام و صلوات” را “درود” معنا کردهاند، اما در آیه، پس از امر به صلوات فرمود: «وَسَلِّمُوا - به ایشان سلام دهید»، یعنی صلوات و سلام، دو معنای متفاوت دارند و دو امر جداگانه میباشند.
●- "صلوات"، همچون “صلاة"، از ریشۀ “صلّ"، به معنای “اتصال و وصل شدن و پیوستن” میباشد. در واقع میفرماید: خدا و فرشتگان کارگزارش، رحمت الهی را به ایشان وصل کردهاند و ایشان را «رَحْمَةً لِلْعَالَمِينَ» قرار دادند، پس شما نیز به ایشان متصل شوید، تا به رحمت واسعۀ إلهی وصل گردید و پس از این اتصال، به ایشان سلام دهید و تسلیم امرش گردید؛ و ما با فرستادن صلوات، ضمن دعا، اتصال خویش را بیان و اعلام میداریم
اهمیت اتصال
آدمی همچون قطرهای بیارزش و سرگردان میباشد و به تناسب “اتصالش"، هویت و ارزش پیدا میکند؛ اگر به فاسد و فانی متصل شود، خودش هم فاسد و فانی میگردد و اگر به خیر و باقی متصل شود، خودش هم خیر، باقی و پربرکت میگردد؛ لذا به اتصال به “حبل الله” و نیز “صلاة و صلوات” و سایر هر آن چه آدمی باید برای رشد، کمال و قُرب به آن وصل شود، امر نمود و از اتصال به ظلم، فساد، گناه و آتش جهنم، بر حذر داشت و فرمود:
«وَالَّذِينَ يَصِلُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ يُوصَلَ وَيَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ وَيَخَافُونَ سُوءَ الْحِسَابِ * وَالَّذِينَ صَبَرُوا ابْتِغَاءَ وَجْهِ رَبِّهِمْ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَأَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ سِرًّا وَعَلَانِيَةً وَيَدْرَءُونَ بِالْحَسَنَةِ السَّيِّئَةَ أُولَئِكَ لَهُمْ عُقْبَى الدَّارِ» (الرّعد، 21 و 22)
- و آنان كه آنچه را خدا به پيوستنش (اتصالش) فرمان داده مىپيوندند و از پروردگارشان مىترسند و از سختى حساب بيمدارند * و كسانى كه براى طلب خشنودى پروردگارشان شكيبايى كردند و نماز برپا داشتند و از آنچه روزيشان داديم نهان و آشكارا انفاق كردند و بدى را با نيكى مىزدايند؛ فرجام خوش در سرای باقی، از آن آنهاست.
و در بارۀ کفار، مشرکان، منافقان، ظالمان، جنایتکاران و فاسدان فرمود: «جَهَنَّمَ يَصْلَوْنَهَا وَبِئْسَ الْقَرَارُ - به جهنم وصل میشوند و چه بد قرارگاهی است» (ابراهیم علیه السلام، 29)
●- بنابراین، پیامبر اکرم و اهل بیت علیهم السلام، بر خودشان سلام و صلوات داشتند، چنان که سایر انبیا و اولیای إلهی داشتند و ما نیز بر خودمان، درخواست صلوات إلهی و سلام داریم.